اهميت دادن به جرقه هاي خلاق

راه هاي پرورش خلاقيت

اشاره :

جستجوي صحيح حقيقت مستلزم فكر باز و به نحو گسترده اي در مسير جريان مربوطه قرار گرفتن است و جستجوي ما بايد عميق تر از صرفا احساس كردن مطلب باشد، بايد به عمق چگونه و چراي موضوع وارد شويم. صرف مشاهده يك محصول جالب چيزي به انبان خلاقيت ما نمي افزايد. ليكن در صورتي كه دريابيم محصول چگونه كار مي كند و چرا مورد توجه قرار گرفته ممكن است سرنخ يك رشته فكري را به دست دهد كه قدرت تصور ما آن را به طلا تبديل كند. جستجوي ما بايد شامل نقشه هاي شكست خورده نيز بشود زيرا ايده هاي خوب غالبا با تفحص در علل شكست افشا مي شوند. گشادگي فكر آنقدر براي خلاقيت حائز اهميت است كه گاهي بايد عواملي را كه ممكن است مغز ما را در جستجوي ايده ها ببندد از خود دور كنيم. گاهي بايد فكر خود را با مسدود كردن محيط باز نگهداريم مانند پاستور كه وقتي به جنوب فرانسه براي يافتن علت بيماري كرم ابريشم مراجعه كرد، نظريات پرورش دهندگان كرم ابريشم او را قانع نكرد و آنها نتوانستند نظريات خود را به او بقبولانند، اگر وي اين نظريات را قبول مي كرد هرگز قادر به يافتن پاسخي با ارزش نمي شد.
هدف خود را گشاده كردن فكر (گشاده فكر بودن) قرار دهيد. هشيارانه در انتظار ظن هاي خلاق خود باشيد و هرگاه چنين ظني در آستانه ضمير آگاهتان ظاهر شد با آغوش باز از آن استقبال كنيد. اين كار يك روزه شما را به نابغه اي تبديل نخواهد كرد ليكن تضمين خواهد كرد كه به شما در يافتن گنجينه اي از ايده ها كه در اعماق مغزتان مخفي است كمك كند.
اينك به بررسي راه هاي پرورش خلاقيت مي پردازيم تا هشيارانه زندگي كردن را بياموزيم.

راه هاي پرورش خلاقيت

1- تفكر خلاق ما نياز به طرز تلقي مثبت دارد.
بايد اميدوار باشيم.
نياز به شور و شوق داريم.
2- بايد خود را تشويق كنيم تا آنجا كه اعتماد به نفس پيدا كنيم زيرا اعتماد به نفس نيروي عظيمي در تداوم خلاقيت به شمار مي رود. شواهد علمي وجود دارد كه اگر فكر كنيم قادر به كاري هستيم خواهيم توانست آن كار را انجام دهيم حتي ثابت شده كه مغزهاي ما قادر است وزن سنگين را سبك جلوه دهد.
3- استفاده از قدرت تصور جانشيني كه به وسيله آن مي توانيم خود را به جاي ديگران قرار دهيم به عنوان مثال در تماشاي تئاتر و سينما و تلويزيون ما از اين تصور بهره مي گيريم و خود را به جاي بازيگران قرار مي دهيم. احكام اديان كه غالبا حاكي از احساس همدردي نسبت به همنوع است والاترين كاربرد تصور جانشيني را تشكيل مي دهد. براي آن كه با ديگران نوعي رفتار كنيم كه مايليم با ما رفتار شود اول بايد تصور كنيم كه مردم مايلند با آنان چگونه رفتار شود و نيز بدانيم كه ما مي خواهيم چگونه با ما رفتار شود.
اگر بيشتر مي كوشيديم كه خود را به جاي ديگران قرار دهيم در امور بشر هماهنگي بيشتر و اختلاف كمتري وجود مي داشت.
4- بايد كوشش آگاهانه اي به كار ببريم كه غيرعادي ترين و عجيب ترين ايده هاي ممكن را خلق كنيم و به جاي آن كه به اين جرقه هاي اوليه بخنديم بايد آنها را يادداشت كنيم.
به منظور به حركت درآوردن مغزهايمان، مداد مانند اهرمي عمل مي كند. تقريبا تمام افراد برجسته راز موفقيت خود را كوشش مداوم در قبال عدم موفقيت هاي مكرر بيان كرده اند و ادعا كرده اند استعداد خلاقيت آنان به مراتب پايين تر از حد نبوغ است.
5- در كوشش خلاق بايد مانند دو فرد مختلف عمل كنيم كه گاه بايد مغز قضاوت كننده خود را خاموش كرده، مغز خلاق خود را روشن كنيم و مدت لازم صبر كرده سپس چراغ قضاوت خود را روشن كنيم. نوعي روش تناوب بين تفكر خلاق و تفكر داورانه معمولا مفيد واقع مي شود.
6- وقتي به قضاوت مي رسيم اگر بتوانيم به جاي نظر دادن محض آزمايش كنيم بسيار بهتر است زيرا قضاوت شخصي به ندرت مي تواند به اندازه لازم بي طرفانه باشد.

تمرين و تشويق خلاقيت

به طور منظم با يكديگر در مشاوره بودن براي تدبير راه حل هاي جديد بسيار مفيد است. هر كسي وقتي همكاري داشته باشد كه در همان زمينه كار كند، بهتر كار مي كند.
7- يك نوع عامل موثر بيروني در خلاقيت عبارت از تشويق به وسيله ديگران است، نزديكان بهترين مشوقين اند. در داخل خانواده تشويق با ارزش تر از هر جاي ديگر است «بايد به هر اقدام ممكن كه افراد را به خلق ايده هاي بهتر و بيشتر تشويق مي كند مبادرت ورزيم.»
موسسات صنعتي و تجاري دريافته اند كه هر چه در سيستم پيشنهادات خود عامل تشويق را تقويت كنند اين سيستم بهتر نتيجه مي دهد. البته اين سخن توماس كارلايل نويسنده معروف اسكاتلندي نيز درست است كه:«قدري مخالفت براي هر كس كمك بزرگي است.»
8- اگر خلاقيت را ولو جزئي، تكرار كنيم برايمان ايجاد عادت مي شود. لذا بايد از خود سؤال كنيم در جستجوي داده ها باشيم، تجربه بيندوزيم و ترمزها را نگاه كنيم بالاتر از همه قدرت تصور خدادادي خود را به كار اندازيم به محض آنكه اين فوت و فن به عادت تبديل شد چنانكه هميشه خواهد شد درخواهيم يافت كه قدرت تصور مانند قدرت ايمان مي تواند كوه ها را به حركت درآورد.
هميشه روزهاي تاريكي وجود دارد ولي اگراعتقادتان به ارزش مساله چنان است كه با وجود اشكالات شجاعانه به كار ادامه دهيد، احتمال زيادي وجود دارد كه بالاخره به موفقيت نائل آئيد.
9- متواضع بودن - در حقيقت اكثريت قاطع افرادي كه در خلاقيت مشهور بوده اند تا حد حقارت متواضع بوده اند. البته حقارت را به قصد تواضع نبايد با حماقت اشتباه كرد.
راه ترغيب ديگران به قبول يك ايده عبارت از بيان آن موضوع به نحوي ملايم و دقيق است اين باعث مي شود كه شنونده شما چه بسا شما را به ارزشمند بودن ايده تان قانع كند ليكن اگر با آهنگ صدايي مملو از خودبيني و نخوت با وي برخورد كنيد، احتمال آن دارد كه وي را عليه ايده خود - هرچند هم كه خوب باشد - برانگيزيد.
10- تمرين دادن مداوم قدرت خلاقيت با فعاليت هايي كه بيشترين امكان را براي پرورش قدرت تصور خلاق به وجود مي آورند (حتي قدرت حافظه يا خصوصيات عاطفي را مي توان ازطريق تمرين بهتر كرد، هر چه بيشتر مهرباني كنيم مهربان تر مي شويم.)
بهترين نوع تمرين، تركيب كردن عملي كوشش با قدرت تصور است.
11- علاوه بر تمرين، تجربه كردن غني ترين سوخت براي ايده جوئي است. تجربه دست اول غني تر از تجربه دست دوم مانند خواندن سطحي، گوش دادن يا تماشا كردن است.
مسافرت بالاخص سفر به نقاط دور افتاده يك نوع تجربه بسيار خوب است و اگر در حين مسافرت از مشاهدات و ايده هائي كه تدبير مي كنيم يادداشت برداري كنيم ارزش كاربردي سفرمان را به مقياس وسيعي ارتقاء مي بخشيم. در نقاط دوردست چون شخص ناچار است مصائب را تحمل كرده، به خود متكي باشد بهتر قادر خواهد بود كه ايده هاي جديد تدبير كند.
12- تماس هاي شخصي افراد با يكديگر براي تغذيه و تهييج تصور مي تواند بسيار مفيد واقع گردد. اين موضوع به خصوص در صورت تماس ما با كودكان بيشتر صادق است زيرا بزرگسالان مي توانند در نتيجه كار با كودكان از لحاظ قدرت تصور رشد كنند. در تماس با كودكان بايد خود را به آنها نزديك كرد، بايد با آنها صميمانه برخورد كرد.
نكته قابل توجه عبارت از آن است كه ارزش خلاقيت تماس با كودكان بيشتر بستگي به طرز تلقي بزرگسالان دارد. اگر با آنان با نظر حقارت سخن بگوئيم به سرعت ما را ساكت خواهند كرد ليكن اگر بتوانيم لنگر تصور بزرگسالي خود را رها كنيم با آنان در افق زيبايي از تخيل وارد مي شويم.

بازي و سرگرمي هاي خلاقيت زا

13- بازي هاي فكري عامل خوبي براي پرورش خلاقيت هستند. البته خلاقيت مقدار زيادي بستگي به نحوه بازي دارد بدين معني كه به جاي بازي كردن بر طبق عادت، بكوشيم روش هاي جديد و جسورانه اي براي رسيدن به هدف به كار بريم. اين، باعث مي شود كه بازي، تفريحي تر و تمرين فكري بهتر شود.
بازي هاي فكري از جمله: شطرنج، بيست سوالي، بازيهايي كه در هواي آزاد انجام مي شوند، حل معما، حل جدول، ايجاد و افشاي رمزها، ساختن وسايل نو و زيبا از وسائل خراب و بي مصرف، بازي با لغات (يافتن مترادف ها، متضادها و...) مانند اديسون كه به حل معما به عنوان تمرين در خلاقيت اعتقاد زيادي داشت.
14- سرگرمي ها و هنرهاي زيبا مانند ساختن كاردستي ها -
كاردستي ها براي ما از نظر خلاقيت داراي اثر بيشتري خواهند بود در صورتي كه خود هم طرح را به وجود آوريم و هم آن را اجرا كنيم.
كارهاي دستي مانند سبدسازي- تكه دوزي- فلزكاري - مدل سازي - منبت كاري، هنرهاي زيبا مستلزم كاربرد قدرت تصور است زيرا چنان كه ارسطو بيان مي دارد «بايد چيزي را به عرصه وجود آورد». اين مطالب در مورد موسيقي، مجسمه سازي، نقاشي صادق است.
نتيجه اخلاقي كه از يك هنر به دست مي آوريم بستگي به چگونگي اجراي آن دارد وقتي غيرفعال به موسيقي گوش مي دهيم تنها حالت انگيزش قدرت تصور را به وجود آورده ايم ليكن وقتي بكوشيم آهنگ بسازيم خلاقيت خويش را به نحوه فعالي به تمرين در مي آوريم.
15- مطالعه عامل پيشرفت و پرورش خلاقيت است. چنان كه فرانسيس بيكن فيلسوف انگليسي قرن شانزدهم اظهار داشت: «مطالعه انسان را كامل مي كند».
يك آزمايش براي آنكه چه مطالبي بخوانيم عبارت از پرسش اين سوال است «آيا اين مطلب تا چه حد تمرين خوبي براي مغز خلاق من فراهم خواهد ساخت.»
داستانهاي خيالي، داستانهاي اسرارآميز امكان فراهم نمودن تمرينات خلاق مناسب را بهتر فراهم مي كند در صورتي كه آنها را چنان بخوانيم كه گويي در رل قهرمانان داستان شركت مي كنيم نه فقط به عنوان تماشاچي يا اينكه از زبان قصه گوي توانايي اين داستانها را بشنويم.
پربارترين نوع خواندن عبارت از خواندن بيوگرافي است يعني بهره مندي از تجربيات ديگران. به طور كلي در امر مطالعه بايد بين اطلاعات و تنوير فكري تمايز قائل شد و براي كسب تنوير فكر بايد هنگام خواندن تعمق كنيم.
يادداشت برداري در حين مطالعه، تمرين خلاقيت بسيار بهتري را به وجود مي آورد يكي از محاسن اين كار آن است كه در ما انرژي بيشتري القاء مي كند.
طرز صحيح خواندن سرشار از ويتامين است بعضي نيز توانسته اند از جانشين نزديك آن يعني تجربه غني تغذيه كنند ليكن اين به يك روند بسيار طولاني تري نياز دارد.
16- نويسندگي عامل ديگري در تمرين و پرورش خلاقيت محسوب مي شود. با نويسندگي مي توان به نحو بارزي قدرت تصور را پرورش داد. آزمايش هاي علمي «روان بودن در نويسندگي» را به عنوان يك شاخص اساسي استعداد خلاقيت ارزيابي كرده است حتي برنامه نويسي ممكن است در صورتي كه به نحو صحيحي انجام شود آموزش مفيدي فراهم سازد.
17- تمرين در حل خلاق مسائل: مستقيم ترين روش براي پرورش خلاقيت عبارت از پرداختن به كار خلاق يعني واقعاً تدبير نمودن راه حل براي مسائل مشخص حقيقي است.
18- روشن كردن هدف و تمركز بر روي آن. تمركز به عنوان كليد خلاقيت شمرده مي شود. مثلاً مي خواهيم خانه اي بخريم پس ابتدا مي خواهيم درآمد لازم كسب كنيم.
نمي توانيم آگاهانه خرمن شانس و تصادفات خوشبختي آور را زياد كنيم ليكن با كوشش آگاهانه مي توان چنين كرد.
19- حساسيت به مسائل- از كنار مسائل بدون دقت و توجه عبور نكنيم بلكه در جستجوي حل مسائل برآييم بدين معني كه حل اين مسائل به معني ايجاد فرصت هاي جديد و مناسب باشد.
20- پيروزي هاي خلاقيت همچنين از طريق شيرجه رفتن به اعماق براي جستجوي مسائل جديد بدست مي آيد فقط به مشاهده اكتفا نكنيم بلكه درباره آن چه كه مي بينيم تعمق كنيم.
/س